Als twee epidemieën elkaar treffen
Uitgestelde crisis
Niet alleen het covid-19-virus zelf, maar vooral de gevolgen van de nieuwe pandemie brengen mensen met hiv opnieuw in gevaar. Volgens deskundigen is de échte crisis in Afrika alsnog in de komende 5 jaar te verwachten. Tweederde van alle mensen met hiv in de wereld leeft in sub-Sahara Afrika. Een tijdelijke onderbreking in de dagelijkse hiv-medicatie van een half jaar, kan alleen al in deze regio leiden tot een half miljoen extra doden aan de gevolgen van aids tegen het eind van 2021.
Dat is in totaal twee keer zoveel doden als nu en zou de strijd tegen aids jaren terugzetten. Met dit sombere scenario sloeg UNAIDS en de Wereldgezondheidsorganisatie afgelopen zomer groot alarm. Overal ging men hard aan de slag om mensen met hiv toch te bereiken met medicijnen. Vooralsnog met redelijk succes6, maar nieuwe lockdowns tijdens een tweede covid-golf zijn ook in deze regio weer in aantocht. Het gevaar is nog niet geweken
Testen
Het testen op hiv is overal drastisch verminderd. Dat bevestigen alle Aidsfondspartners. Zij geven aan dat driekwart van de hiv-testprogramma’s ernstig zijn getroffen door de covid-crisis. Lokale gezondheidswerkers konden zich erg lang niet of moeilijk verplaatsen. Sommige partners hebben tot 1000 mensen minder kunnen bereiken met hiv-testen en met preventiemateriaal vergeleken met vorig jaar. Hiv-testlocaties zijn simpelweg gesloten of zijn omgevormd tot covid-19 testlocaties. Dit vergroot de kansen dat hiv wordt doorgegeven of te laat wordt ontdekt om een levensreddende behandeling mogelijk te maken.
Verwacht aantal doden aan de gevolgen van aids in sub-Sahara Afrika door onderbreking van de hiv-zorg gedurende 6 maanden
Source: aidsfonds
Medicijnen
De constante beschikbaarheid van levensreddende medicijnen voor mensen met hiv is nu het grootste probleem. Niet alleen mogen of durven mensen niet meer naar ziekenhuizen toe om hun medicijnen op te halen, vanwege een besmettingsgevaar met het covid-19-virus. Ook de productie en het vervoer van de medicijnen is fors achterop geraakt, door de langdurige beperkingen voor productiebedrijven en transport tijdens de lockdown periodes dit jaar. De productie van goedkope medicijnen in China en India lag maanden stil en nog steeds wordt er veel minder geproduceerd. Ongeveer 20% van de medicijnenorders loopt ook nu nog een vertraging op van meer dan 30 dagen. Hiv-medicijnen uit India zijn intussen 10% tot 25% duurder geworden, terwijl juist de lage en middeninkomenslanden hiervan afhankelijk zijn. Partnerorganisaties van Aidsfonds constateren dreigende tekorten aan hiv-medicatie. Volgens het Global Fund, het wereldfonds ter bestrijding van aids, tuberculose en malaria, zegt maar 50% van alle landen voldoende voorraad te hebben van de levensreddende hiv-medicijnen voor het komend half jaar, in 8 tot 10% van de landen is er nu een kritisch tekort. Dat heeft directe gevolgen. Ook het Global Fund meldt dat 75% van alle lopende hiv-programma’s wereldwijd dit jaar matig tot ernstig verstoord zijn. De gezondheidsdiensten in kleinere gemeenschappen worden het hardst getroffen, maar ook ziekenhuizen beperken het bezoek. Volgens de Aidsfondspartners zijn vele hiv-centra, waar hiv-medicatie, de hiv-preventiepil PrEP en condooms beschikbaar zijn, voor lange tijd gesloten of maar zeer beperkt open voor mensen met hiv.
Armoede en stigma
Volgens de Wereldbank zullen er alleen al dit jaar als gevolg van de covid-crisis 88 tot 115 miljoen mensen in extreme armoede vervallen. In 2021 kunnen daar nog eens tientallen miljoenen mensen bijkomen, levend op de armoedegrens van 1,90 dollar per dag. In Afrikaanse landen werken heel veel mensen als dagloner. Een dag niet gewerkt is een dag niet gegeten. Zonder voeding werkt de hiv-medicatie niet en voor kinderen met hiv wordt de medicatie simpelweg onverteerbaar. Mensen en kinderen die hun hiv-behandeling noodgedwongen niet kunnen voortzetten lopen alsnog risico op aids.
Onzekerheid en angst leidt tot het stigmatiseren van mensen met covid-19 en mensen met hiv. In sommige landen heeft zelfs de overheid de covid-regels misbruikt om op te treden tegen risicogroepen, zoals homomannen en sekswerkers. Volgens de Aidsfonds-partners neemt het geweld tegen hen fors toe en opvangcentra of vluchthuizen zijn niet meer open. Mensen met hiv moeten weer onderduiken, missen medische check-ups en kunnen geen medicijnen meer ophalen. Dit zal leiden tot een toename van nieuwe hiv-infecties.
Mondiale aanpak van covid-19
Op het Afrikaanse continent zijn tot nu toe minder covid-doden dan in Europa en in Noord-Amerika en minder besmettingen. Mogelijk heeft dit te maken met de vroege voorbereidingen die landen in Afrika hebben getroffen. Ook hebben veel Afrikaanse landen ervaring op het gebied van het bestrijden van besmettelijke ziektes.
Niettemin maakt de Wereldgezondheidsorganisatie zich zorgen: zij waarschuwt dat landen met fragiele zorgstelsels steeds verder onder druk komen te staan. Een pandemie stopt niet bij landgrenzen, het vraagt juist om een mondiale aanpak.
Oproep aan Nederland
Het Global Fund vraagt haar donoren, ook Nederland, dringend om extra geld. Voor het komende jaar is er totaal 28,5 miljard dollar nodig om de opgelopen schade van de covid-crisis op te vangen en de bestaande programma’s tegen hiv, malaria en tuberculose te laten doorlopen. Tegen de adviezen van deskundigen in, heeft het huidige kabinet gekozen om slechts beperkt extra middelen in te zetten. Waar de Adviesraad Internationale Vraagstukken adviseerde om nu 1 miljard euro extra te investeren, kwam afgelopen zomer slechts 150 miljoen euro extra vrij.